vergeetachtigheid

en Carola Felchner, wetenschapsjournalist

Ingrid Müller is chemicus en medisch journalist. Ze was twaalf jaar hoofdredacteur van . Sinds maart 2014 werkt ze als freelance journalist en auteur voor Focus Gesundheit, het gezondheidsportaal ellviva.de, de uitgeverij living crossmedia en het gezondheidskanaal van rtv.de.

Meer over de experts

Carola Felchner is freelance schrijfster op de medische afdeling van en gecertificeerd trainings- en voedingsadviseur. Ze werkte voor verschillende vakbladen en online portals voordat ze in 2015 freelance journalist werd. Voordat ze aan haar stage begon, studeerde ze vertalen en tolken in Kempten en München.

Meer over de experts Alle inhoud van wordt gecontroleerd door medische journalisten.

Vergeetachtigheid is niet ongewoon: het is gemakkelijk om de naam van een vriend of de melk te vergeten tijdens het winkelen. Individuele geheugenstoringen zijn nog geen teken van ziekte. Ook op oudere leeftijd hoeft vergeetachtigheid niet per se op dementie te duiden. Er kunnen ook andere redenen zijn waarom de geheugeninhoud niet kan worden opgeroepen. Lees hier meer over de oorzaken van vergeetachtigheid en wat u kunt doen aan geheugenverlies.

Kort overzicht

Betekent vergeetachtigheid dementie? Nee, een zekere mate van vergeetachtigheid is normaal. Alleen een merkbare en continue afname van het geheugen kan een waarschuwingssignaal zijn voor een ernstige geheugenstoornis zoals dementie.
Hoeveel vergeetachtigheid is normaal? Er is hier geen algemene richtwaarde. Als u af en toe iets vergeet, hoeft u zich meestal geen zorgen te maken. Als het geheugen zich opstapelt en/of andere symptomen optreden (dingen kwijt, verlies van oriëntatie, enz.), moet u echter een arts raadplegen.
Oorzaken van vergeetachtigheid: o.a. Stress, uitputting, bepaalde medicijnen, alcoholmisbruik, dementie (zoals de ziekte van Alzheimer), meningitis, epilepsie, slaapapneu, nier- of leverfalen, hartfalen, schildklierziekte, bloedarmoede, psychische stoornissen
Vergeetachtigheid - wat te doen? Bij bestaande vergeetachtigheid en ter preventie worden geheugentraining, stimulerende hobby's, gezonde voeding, regelmatige lichaamsbeweging en ontspanning aanbevolen.
Dit doet de arts bij vergeetachtigheid: Testen uitvoeren om de oorzaak precies op te helderen en vervolgens een passende therapie starten (bijvoorbeeld met medicatie).

Hoeveel vergeetachtigheid is normaal?

Veel mensen associëren vergeetachtigheid meteen met de diagnose 'Alzheimer' of 'dementie' in het algemeen. Maar dat klopt niet - niet iedereen die vergeetachtig is, is ook dement of anderszins ziek. Iedereen vergeet wel eens iets - jong maar ook ouder. Dit is geen zwakte, maar een noodzakelijk mechanisme van de hersenen om zichzelf te beschermen tegen overstimulatie. Een zekere "bogus" is daarom normaal, zolang het met mate wordt gehouden en niet wordt geïntensiveerd.

Het is ook normaal om op oudere leeftijd vergeetachtiger te zijn of sommige dingen niet (precies) te kunnen onthouden. Omdat in de loop der jaren ook de processen waarmee de hersenen geheugeninformatie opslaan en ophalen, vertragen. De cellen geven de informatie dan langzamer door en het geheugen verslechtert. Dat betekent: ook bij oudere mensen hoeft vergeetachtigheid niet per se op dementie (zoals Alzheimer) te duiden. Vooral bij ouderen is bijvoorbeeld een gebrek aan vocht vaak de trigger voor vergeetachtigheid. Zelfs met stress en uitputting kan je geheugen je in de steek laten.

Dergelijke geheugenlacunes of zelfs verwarring zouden echter niet merkbaar moeten toenemen. Als dat toch gebeurt, kan dit duiden op verminderde geheugenprestaties die verder gaan dan "onschuldige" vergeetachtigheid. Mogelijke redenen hiervoor zijn onvoldoende cerebrale doorbloeding als gevolg van "verkalkte" slagaders, depressie, angststoornissen, alcoholmisbruik - of zelfs dementie.

Wanneer wordt vergeetachtigheid pathologisch?

Het is moeilijk te zeggen wanneer vergeetachtigheid verder gaat dan de normale normen. Sommige mensen denken dat ze vergeetachtig zijn als ze hun pinpas vergeten. Anderen maken zich geen zorgen, zelfs als ze om de dag iets kwijtraken. "Normaal" is daarom moeilijk precies te definiëren.

In principe kan echter worden gezegd: veranderingen in de geheugenprestaties die langer dan zes maanden duren en ook voor derden merkbaar zijn, kunnen waarschuwingssignalen zijn die door een arts moeten worden opgehelderd. Dergelijke wijzigingen kunnen bijvoorbeeld zijn:

Je vergeet vaak afspraken, namen, wachtwoorden, etc.
Vaak komen alledaagse woorden en begrippen niet meer bij je op.
Af en toe heb je het gevoel dat je plekken die je kent niet kent.
Ze zijn vaak dingen kwijt (sleutels, bril, pantoffels, afstandsbediening, enz.).
Feitelijk bekende handelingen zoals strijken of het vervangen van een gloeilamp zijn moeilijk voor je.

De alarmbellen moeten gaan rinkelen omdat dit tekenen kunnen zijn van een vergevorderd geheugenverlies:

Herhaaldelijk dezelfde vraag stellen, terwijl de persoon in kwestie het antwoord al (meerdere keren) heeft gekregen.
Herhaaldelijk hetzelfde verhaal vertellen binnen een korte tijd (bijvoorbeeld een uur) en aan dezelfde persoon
Problemen met dagelijkse activiteiten en bewegingen (bijv. eten koken maar vergeten het naar de tafel te brengen)
Moeite met het onthouden van gebeurtenissen die slechts een paar minuten geleden plaatsvonden
niet alleen details of bepaalde feiten vergeten, maar hele gebeurtenissen

Oriëntatieproblemen, ook in een vertrouwde omgeving
weinig drive, sociale terugtrekking

Vergeetachtigheid: oorzaken en mogelijke ziekten

Concentratieproblemen en vergeetachtigheid kunnen vele redenen hebben. De belangrijkste zijn:

Dementie

Dementie is een overkoepelende term voor verschillende ziekten, die allemaal de mentale prestaties en het denkvermogen aantasten. Getroffen mensen hebben moeite met het absorberen en reproduceren van nieuwe dingen. Oriëntatie, spreken en rekenen zijn ook verminderd. Uiteindelijk verandert ook je hele persoonlijkheid.

Belangrijke vormen of oorzaken van dementie:

Alzheimer: De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. Bij de getroffenen sterven hersencellen geleidelijk af - het is niet precies bekend waarom. Wat zeker is, is dat er een tekort is aan acetylcholine (een neurotransmitter) in de hersenen van de getroffenen. Bovendien vormen zich eiwitafzettingen in de hersenen, die verantwoordelijk kunnen zijn voor celdood.
Vasculaire dementie: Vasculaire dementie is de op één na meest voorkomende vorm van dementie. Het is gebaseerd op stoornissen in de bloedsomloop in de hersenen. Kleine beroertes zijn hiervoor verantwoordelijk. Het geheugen kan bij vasculaire dementie aanzienlijk langer worden vastgehouden dan bij de ziekte van Alzheimer - vergeetachtigheid treedt daarom pas later in het ziekteverloop op.
Lewy body dementie: Bij Lewy body dementie vormen zich eiwitafzettingen in de hersenen - zoals bij de ziekte van Alzheimer. Beide vormen van dementie vertonen daarom vergelijkbare symptomen. Typisch voor Lewy body dementie zijn echter visuele hallucinaties en sterke fluctuaties in mentale prestaties en alertheid in de loop van de dag.
Frontotemporale dementie: Bij mensen met frontotemporale dementie (FTD) zijn het vooral de persoonlijkheid en het interpersoonlijke gedrag die veranderen - de getroffenen gedragen zich opvallend en asociaal. Je geheugen daarentegen blijft lang bewaard. Bij FTD sterven zenuwcellen voornamelijk in de frontale en temporale lobben van de hersenen.
Ziekte van Creutzfeldt-Jacob: De ziekte van Creutzfeldt-Jacob manifesteert zich in een snel voortschrijdende dementie - met aandoeningen van aandacht, geheugen, concentratie en geheugen. Naast dementie zijn er motorische stoornissen (zoals spiertrekkingen). De oorzaak is de afzetting van atypische eiwitfragmenten (prionen) in de hersenen.
Veitstanz: Dit is de oude naam voor de erfelijke zenuwziekte Ziekte van Huntington. Naast andere symptomen ontwikkelen de getroffenen ook progressieve dementie.
Ziekte van Parkinson: Ongeveer een derde van alle mensen met de ziekte van Parkinson (verlamming) ontwikkelt ook dementie in het latere beloop van de ziekte. Artsen spreken hier van Parkinson-dementie.
Hiv/aids: Als de hiv-ziekte vergevorderd is, kunnen ook de hersenen worden aangetast. Het resultaat is wat bekend staat als hiv-encefalopathie, die gepaard gaat met dementiesymptomen (hiv-dementie of aidsdementie).

Andere ziekten

Vergeetachtigheid kan ook verband houden met andere ziekten. Voorbeelden zijn:

Meningitis (meningitis): vergeetachtigheid, slechte concentratie, verwardheid en slaperigheid tot aan coma (zelden) kan hier voorkomen. De meest voorkomende oorzaken zijn bacteriën of virussen.
Ontsteking van de hersenen (encefalitis): Mensen met meningitis kunnen in sommige gevallen ook encefalitis ontwikkelen. Symptomen zijn onder meer verminderd bewustzijn, vergeetachtigheid of verwarring.
Slaapapneu: Mensen met slaapapneu ervaren herhaalde adempauzes tijdens de slaap. De nachtrust is aanzienlijk verminderd. Veel voorkomende gevolgen zijn vermoeidheid, vergeetachtigheid en een slechte concentratie gedurende de dag.
Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS): Ook wel chronisch vermoeidheidssyndroom genoemd. Kenmerkend voor de ziekte is ernstige mentale (en fysieke) uitputting met een slechte concentratie, vergeetachtigheid of prikkelbaarheid.
Schildklieraandoeningen: Zowel overactief (hypertyhreosis) als onderactief (hypothyreoïdie) kunnen in verband worden gebracht met vergeetachtigheid, oriëntatieproblemen en geheugenproblemen.
Acuut nierfalen: Het kan zich onder meer uiten door geheugenstoornissen, slechte concentratie en vergeetachtigheid. Hetzelfde geldt voor chronisch nierfalen (chronisch nierfalen).
Leverfalen: Leverfalen (bijvoorbeeld als gevolg van cirrose of hepatitis) kan de hersenen beschadigen. Symptomen zijn vergeetachtigheid, slechte concentratie en zelfs bewustzijnsverlies (levercoma).
Ernstig hartfalen: Veel mensen met ernstig hartfalen hebben vergeetachtigheid, geheugenproblemen en denkproblemen.
Uitgesproken bloedarmoede: Bloedarmoede, voornamelijk veroorzaakt door een ijzertekort (bloedarmoede door ijzertekort), kan de mentale prestaties beperken. Vergeetachtigheid en geheugenproblemen zijn enkele van de mogelijke symptomen. Bloedarmoede door vitamine B12-tekort kan ook leiden tot vergeetachtigheid, slechte concentratie en vermoeidheid.
Epilepsie: Niet alleen de typische stuiptrekkingen, maar ook slechte concentratie, vergeetachtigheid en waarnemingsproblemen kunnen optreden in verband met epilepsie.
Hersentrauma: Traumatisch hersenletsel kan zenuwcellen beschadigen, waardoor de mentale prestaties kunnen worden aangetast.

Psychische aandoening

Depressie kan ook het geheugen aantasten: het kan onder andere leiden tot verlies van mentale prestaties, vergeetachtigheid, slechte concentratie en geheugenproblemen.

Angststoornissen kunnen ook de hersenen aantasten en vergeetachtigheid veroorzaken - mogelijk ook door bepaalde medicijnen die worden ingenomen tegen de pathologische angst.

Andere oorzaken van vergeetachtigheid

Er zijn nog andere factoren die het geheugen negatief kunnen beïnvloeden. Sommige ervan zijn:

Alcohol misbruik
Kankertherapieën, met name chemotherapie (zogenaamde "chemobrain")
verschillende medicijnen (bijv. kalmerende middelen)
spanning
slaapproblemen
Vermoeidheid, uitputting
Gebrek aan vocht en voedsel (vooral bij ouderen)

Vergeetachtigheid: wat kun je zelf doen?

U kunt vergeetachtigheid voorkomen door een zo gezond mogelijke levensstijl aan te houden. Waaronder:

Eet een gebalanceerd dieet.
Zorg ervoor dat u regelmatig beweegt.
Drink niet te veel of te vaak alcohol. Nog beter: doe het helemaal zonder!
Ontspan regelmatig, vooral als u gestrest bent of moeite heeft met slapen. Ontspanningstechnieken zoals yoga, autogene training of progressieve spierontspanning zijn volgens Jacobson nuttig.
Train je hersenen regelmatig. Zoek hobby's die je mentaal uitdagen (bijvoorbeeld lezen, een muziekinstrument bespelen of schaken).
Vrienden ontmoeten! Sociaal contact met andere mensen blijkt ook goed te zijn voor de hersenen.

Geheugentraining

Een mens heeft ongeveer 100 miljard zenuwcellen, waarvan slechts een klein deel wordt gebruikt. Degenen die hun grijze cellen niet regelmatig gebruiken, lopen echter het risico dat ze verwelken en prestaties verliezen. Vergeetachtigheid of slechte concentratie kan het gevolg zijn. Met de leeftijd neemt het aantal zenuwcellen sowieso af zonder enige actie!

Het is niet bewezen dat geheugentraining beschermt tegen dementie, maar je grijze cellen zijn nog steeds blij als ze worden uitgedaagd. Met een beetje training kunt u uw geheugen snel en effectief vergroten - het geheugen voor cijfers, termen, personen of afbeeldingen kan op deze manier worden verbeterd.

Ook mensen die al aan dementie lijden, kunnen baat hebben bij hersenjoggen. Normale vormen van geheugentraining zijn echter minder geschikt voor mensen met dementie. Omdat dementie de getroffenen de mogelijkheid ontneemt om iets uit het hoofd te leren, het geheugen op te bouwen en te verbeteren. Hier is het handiger als de patiënten hun herinneringen activeren die in het langetermijngeheugen zijn opgeslagen.

Belangrijk: de oefeningen moeten leuk zijn voor de betrokkenen en ze een gevoel van prestatie geven! Deze helpen niet in de eerste plaats tegen vergeetachtigheid, maar versterken het gevoel van eigenwaarde, dat kan lijden aan vergeetachtigheid!

Vergeetachtigheid: wat doet de dokter?

Als er een vermoeden bestaat dat uw vergeetachtigheid te wijten kan zijn aan een ernstige geheugenstoornis, kunnen verschillende onderzoeken en tests helpen. Als het vermoeden wordt bevestigd, zal de arts een passende behandeling voorstellen.

diagnose

Allereerst verzamelt de arts tijdens het gesprek informatie over uw medische geschiedenis (anamnese). Mogelijke vragen zijn bijvoorbeeld:

Hoe vaak laat je geheugen je in de steek?
Sinds wanneer bestaat de vergeetachtigheid?
Heb je de indruk dat je vergeetachtigheid toeneemt?
Kun je je dingen die vroeger geen probleem waren, niet meer herinneren?
Kunt u bekende workflows niet meer correct uitvoeren?
Gebruikt u medicijnen? Zo ja, welke?

dementie testen

Als de arts vermoedt dat u dementie kunt krijgen, kunnen neuropsychologische dementietesten helpen. Tijdens deze onderzoeken kijkt de arts onder andere hoe gefocust u bepaalde taken uitvoert en of u moeite heeft met concentreren.

Vooral de horlogetest is bekend: de dokter geeft je een stuk papier met een lege cirkel erop. In deze cirkel moet je dan de cijfers van een klok invoeren en de uren- en minutenwijzers zo tekenen dat ze een specifieke tijd aangeven. Mensen met dementie doen dit vaak niet.

Verder onderzoek

Er wordt ook routinematig een lichamelijk onderzoek gedaan, inclusief bloeddrukmetingen. Om meer te weten te komen over de toestand en het functioneren van het zenuwstelsel, zal de arts onder meer de spier- en pupilreflexen testen (als onderdeel van een neurologisch onderzoek). Verdere onderzoeken zijn mede afhankelijk van wat de arts vermoedt dat de oorzaak van de symptomen is.

Beeldvormend onderzoek kan bijzonder nuttig zijn: als computertomografie (CT) of magnetische resonantiebeeldvorming (magnetic resonance imaging, MRI) kan worden gebruikt om een krimp van de hersenen te bepalen, suggereert dit dementie als oorzaak van vergeetachtigheid. Als u een leverziekte of nierfalen vermoedt, doet de arts onder meer een buikecho.

Een meting van de hartstromen (EKG) geeft informatie over het hartritme en de hartslag. Dit is bijvoorbeeld van belang als er een vermoeden is van hartfalen. Een meting van de hersengolven (EEG) maakt een beoordeling van de hersenactiviteit mogelijk.

Een onderzoek van het zenuwwater kan ook nuttig zijn (drankdiagnostiek). Hiervoor neemt de arts met een dunne holle naald een monster van het zenuwvocht uit het wervelkanaal (lumbale punctie).

Bij een vermoeden van Parkinson voert de arts naast bovengenoemde procedures ook een L-Dopa-test uit en een speciale vorm van computertomografie - Single Photon Emission Computed Tomography (SPECT).

Het slaapapneusyndroom kan worden vastgesteld met behulp van slaapmedische onderzoeken in het slaaplaboratorium.

Bloedonderzoek kan bijvoorbeeld nuttig zijn als u leverfalen, nierfalen, schildklieraandoeningen, bloedarmoede of alcohol- en drugsmisbruik vermoedt. Als de arts nierfalen vermoedt, kan een urinetest ook helpen. Een laparoscopie zal helpen bij het ophelderen van vermoedelijke leverziekten.

Psychologische tests worden gebruikt voor psychische stoornissen (depressie, angststoornissen) als oorzaak van vergeetachtigheid.

therapie

Therapie voor geheugenstoornissen is afhankelijk van de oorzaak.

Er is geen remedie voor dementie, maar het kan goed worden behandeld met medicijnen die het vertragen. Deze omvatten bijvoorbeeld de zogenaamde acetylcholinesteraseremmers. Andere stoffen zouden de hersenprestaties van dementiepatiënten kunnen verbeteren. Zo zijn er aanwijzingen dat een bepaald extract van ginkgobladeren (EGb 761) een positief effect heeft op de cognitie van patiënten met milde tot matige Alzheimerdementie of vasculaire dementie en niet-psychotische gedragssymptomen.

Vergeetachtigheid: wanneer moet je naar de dokter?

Ben je de melk vergeten tijdens het winkelen of ben je je bril weer kwijt? Daar hoef je je niet meteen zorgen over te maken. Niet elke mentale drop-out betekent dat je meteen naar een dokter moet. Achter de vergeetachtigheid kunnen ook onschuldige oorzaken zitten, zoals stress, vermoeidheid, gebrek aan vocht of slaapstoornissen.

Als uw geheugen echter vaak toeslaat (zie de waarschuwingssignalen en alarmen hierboven), moet u een arts raadplegen om de oorzaak van uw vergeetachtigheid op te helderen. Informatie van mensen die dicht bij u staan helpt vaak bij het herkennen van het begin van dementie.

Er is echter geen algemene uitspraak over wanneer u een arts moet raadplegen als u vergeetachtig bent. Het eerste aanspreekpunt is in ieder geval uw huisarts. Indien nodig verwijst hij u door naar een specialist (neuroloog). Er zijn ook gespecialiseerde herinneringsuren voor mensen die last hebben van (mogelijk pathologische) vergeetachtigheid.

Tags: boekentip anatomie ziekenhuis